Αυτό είναι το δέντρο που στήριξε πολλές γενιές, αλλά σήμερα έχει σχεδόν χαθεί από τη μνήμη μας. Η αγριογκορτσιά, ή αλλιώς πύρος ο αμυγδαλόμορφος, αποτελούσε για δεκαετίες σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας των κατοίκων του Γέρμα Καστοριάς.
Το δέντρο και οι καρποί του
Η αγριογκορτσιά (pyrus amygdaliformis) φύτρωνε άφθονη στα βουνά και τις ρεματιές της περιοχής. Οι κάτοικοι αγαπούσαν ιδιαίτερα τα μικρά φρούτα της, τα γνωστά γκόρτσα, τα οποία είχαν γλυκιά και στυφή γεύση.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1960, οι κάτοικοι του χωριού συνήθιζαν κάθε Οκτώβριο να μαζεύουν τα ώριμα φρούτα σε μεγάλες ποσότητες. Τα καλύτερα από αυτά τα χρησιμοποιούσαν στο σπίτι για να φτιάξουν πετιμέζι, ενώ τα υπόλοιπα κατέληγαν ως ζωοτροφή για τους χοίρους.
Η τέχνη του πετιμεζιού
Η διαδικασία παρασκευής ήταν ιδιαίτερη. Τα γκόρτσα έβραζαν μέσα σε μεγάλο χάλκινο καζάνι μέχρι να λιώσουν σε πολτό. Στη συνέχεια το υγρό σουρωνόταν και εμπλουτιζόταν με λίγη «κασταλαγή» (κοσκινισμένη στάχτη), για να καθαρίσει. Το σιρόπι αυτό φυλασσόταν σε πήλινα κιούπια και την επόμενη μέρα έβραζε ξανά μέχρι να γίνει πηχτό πετιμέζι.
Με αυτό έφτιαχναν γλυκά του κουταλιού με κυδώνια και μήλα, νόστιμες μουστόπιτες και παραδοσιακά σουτζούκια με καρύδια, που περίμεναν τα παιδιά με ανυπομονησία μόλις έπεφτε το πρώτο χιόνι στο Μουρίκι.
Σήμερα, μόνο λίγοι κτηνοτρόφοι και νοσταλγοί της παλιάς ζωής συνεχίζουν να μαζεύουν γκόρτσα και να θυμούνται εκείνες τις γεύσεις.
“Τροφή”: Με αφορμή αυτό το πολύ ενδιαφέρον κείμενο που βρήκα στο διαδίκτυο, σκέφτηκα να μάθουμε λίγα περισσότερα για αυτόν τον ξεχασμένο (έναν ακόμη) καρπό της νιότης πολλών από εμάς, καθότι όπως όλα τα φυτά-καρποί, έχει και αυτό/ος τις ξεχωριστές ιδιότητές του!
Η ταυτότητα της γκορτσιάς
Η γκορτσιά είναι μια μικρή αγριοαχλαδιά που φτάνει έως και τα 6 μέτρα ύψος. Επιστημονικά ονομάζεται Πύρος η αμυγδαλόφυλλη (Pyrus amygdaliformis), επειδή τα φύλλα της θυμίζουν εκείνα της αμυγδαλιάς. Σε αντίθεση με την κοινή αχλαδιά (Pyrus communis), που έχει πιο στρογγυλά φύλλα, η γκορτσιά ξεχωρίζει εύκολα.
Στην Ελλάδα είναι γνωστή με πολλά ονόματα: γκοριτσιά, αγριαπιδιά, αμπουρτζιά, ακόμα και αγκαθιά. Όπως και τα υπόλοιπα είδη της αχλαδιάς, ανήκει στην οικογένεια των Ροδιδών, μαζί με τη μηλιά και άλλα γνωστά οπωροφόρα.
Ιστορία και χαρακτηριστικά
Η γκορτσιά είναι γνωστή από την αρχαιότητα και πιθανότατα είναι η «όγχνη» που αναφέρει ο Όμηρος ή η «άπιος» του Θεόφραστου. Έχει αγκαθωτό, γκρίζο κορμό, στενόμακρα σκουροπράσινα φύλλα και μικρά λευκά άνθη που εμφανίζονται την άνοιξη. Οι καρποί της είναι σφαιρικοί, μικροί, πράσινοι όταν είναι άγουροι και καστανοκίτρινοι όταν ωριμάσουν.
Φυτρώνει σε υψόμετρα έως 1500 μέτρα, ενώ πολλές φορές χρησιμοποιείται ως υποκείμενο για εμβολιασμό ήμερων αχλαδιών, ανθεκτικών στις ασθένειες. Έτσι, σε αρκετές περιοχές, ο περαστικός μπορεί το καλοκαίρι να απολαύσει χυμώδεις καρπούς από εμβολιασμένες γκορτσιές.
Η διατροφική και θεραπευτική αξία
Οι καρποί της γκορτσιάς δεν είναι μόνο γευστικοί αλλά και ωφέλιμοι. Περιέχουν οξέα και άλλα συστατικά που βοηθούν στην πέψη, το αναπνευστικό και γενικότερα στην υγεία. Η αγριογκορτσιά θεωρείται αιμοστατική, αντισπασμωδική, κατά της διάρροιας και χρήσιμη στη δυσμηνόρροια.
Έτσι, το ξεχασμένο αυτό δέντρο δεν πρόσφερε μόνο τροφή στις προηγούμενες γενιές, αλλά και μια φυσική φαρμακευτική στήριξη που αξίζει να θυμόμαστε.
